HEEVEHTIMMIEJAEPIE 2023 – VIERHTIEH JÏH RÆJHKOESVOETE – TORE HUNDEN RÏJHKESNE

Tore Hund Bjarkøyeste Harstaden lïhke, lij akte laanten ræjhkoesommes jïh faamohkommes åajvaladtjijste. Dïhte eelki goh Olav Haraldssonen laantemaennie jïh orriji goh dan uvtemes vuastalæjjine jïh bovvestæjjine sjïdtedh gæmhposne Stiklestadesne. Jarkelimmie bööti mænngan vierhtiej jïh ræjhkoesvoeten bïjre gymhpeme gellie jaepieh, jïh vïerremes sjïdti  jaepien 1023 gosse gånkan tjirkije Tore Sel båvvalgi Avaldsnesesne. Jaepien 2023 dan åvteste Tore Hunden rïjhke heevehtimmiejaepiem åtna goh bielie Nasjonaaleheevehtimmeste – Nöörje stoerretjuetie jaepieh jïh nasjonaaleheevehtimmien teema daan jaepien lea «Vierhtieh jïh ræjhkoesvoete».

Stiklestad Nasjonale Kultursenter jïh Museene Arven sijhtieh jaepiej åvtese dam saemien bieliem mijjen bievniemisnie åvtese lutnjedh vikingetïjjen jïh gaskeaalteren bïjre. Daate dorjesåvva laavenjostosne dej jeatjah museumigujmie Trööndelagesne.

VIERHTIEH JÏH RÆJHKOESVOETE

Vierhtieh iktesth våaroeminie orreme faamose, jïh gæmhpoe vierhtiej bïjre lij jarngesne gosse gånka Olav Haraldsson prosessine gïehteli rïjhkem tseegkedh. Jaepien 2023 daate gæmhpoe lij jallatjommesen nelnie gernieræjhtosne, ov-vaantoe vierhtiej bïjre mij viehkiehti vigkiem lissiehtidh gånka Olaven jïh mearoegaedtie-aristokratijen gaskem Jillie- jïh Noerhte-Nöörjesne.

Akte våajnoes gïeje daan ræjhkoesvoeten minngesne maehtebe annje Bjarkøyesne vuejnedh, gusnie arkeologh leah Tore Hunden naevstiesijjiem gaavneme gusnie skïhph tjaakanin mah lin stuerebe goh dovne Oseberg- jïh Gokstadskïhpe. Våarome åajvaladtji stoerre ræjhkoesvoetese mearoegaedtien mietie, lij åajvahkommes skaehtiekrïebpesjimmie jïh åesiestimmie saemiejgujmie. Vaaroeh mejgujmie åesiesti lin dovne naehkieh, nåervie- jïh faalanaehkierïejhph jïh aegkie ledtijste, lissine saemieh hijven vïnhtsh bigkin. Dam hijvenlaakan vihtiestamme åajvaladtje Ottaren ållermaehtiemisnie 800-låhkoste jïh ovmessie vierhkine gusnie åesiestimmiem saemiejgujmie, saemieskaehtiem jïh vïnhtsebigkemem buerkeste.

Soptsesisnie Aejlies Olaven bïjre, kap. 193 jïh 228, Snorre Sturlason tjaala:

«Tore Hund saemiej luvnie mïnneme daah göökte daelvieh, jïh fïerhten daelvien lij guhkiem orreme bijjene vaeresne jïh gaajh jïjnjh vaaroeh åådtjeme jïh jïjnjem saemiejgujmie åesiestamme. Dïhte baaji jïjtsasse 12 muadtah gåaroehtidh, dan jïjnje nåajtoeminie guktie idtji naan vaeknieh muadtaj tjïrrh juhtieh, sagke vaenebe goh brynjesne metallereagkijste»

«Tore gånkam  laarin jïh dah fïereguhten aejkien sinsitniem laarin, men muadtan gaavhtan sviertie idtji gånkam skunhkh…»

TORE HUNDEN ČEHPORIS

Jieniebinie tjeahpoelaaketje vuesiehtimmine Gæmhposte Stiklestadesne, goh guvvesne bijjielisnie, Tore Hund lea gåårveldihkie muadtine bovtsendueljeste. Jupmeles soptsesisnie gæmhpoen bïjre Tore Hundem utni goh tjirkije ov-jupmelesvoeten åvteste gaskesadtemen gaavhtan saemiejgujmie jïh magijeles muadtan gaavhtan. Goh gånkan bovvestæjja dïhte tjåadtjan sjædta goh mïrhke vuestiebielie don jupmeles gånkese jïh tjoevkije heelgene Olavese.

Daate stereotype jïh demoniseereden åehpiedehteme dovne Tore Hundeste jïh dehtie saemien bieleste jåerhkieji jïh veaksahkåbpoe sjïdti nasjonaaleromantihken daaroedehtemeprosjekteste. Mijjen tïjjen raajan lea fer vaenie bïevnesh buakteme saemiej baelien jïh råållan bïjre goh vihkeles aktöörh seabradahkesne vijkingetïjjen jïh gaskeaalteren.

Juktie dam saemien bieliem våajnoes darjodh aktene dejstie stoerre soptsesijstie Nöörjen bïjre, Várdobáiki museume dotkemeprosjektem tjïrrehtamme gusnie edtji gaarvoem maam Tore Hund gæmhposne nuhtji, orresistie sjugniedidh. Snorren luvnie daate gaptine vååjnoe, men dïhte gamte vierhtiedåehkie Várdobáikisne gaavnehti daate buerebh lea čehporis (noerhtesaemien gïelesne), akte såarhts åenehks skopmehke mij lea bovtsendueljeste dorjesovveme. Vytnesjæjja Ellen Berit Dalbakk lea daam čehporisem orresistie sjugniedamme.